Opis: | Armia cesarza Franciszka Józefa do swoich szeregów rekrutowała obywateli monarchii, którzy reprezentowali wiele różnych wyznań religijnych. Oprócz chrześcijan i Żydów mobilizowani byli także wyznawcy islamu. Przykładem mogą być muzułmanie wchodzący w skład pułków piechoty z Bośni i Hercegowiny, walczący w Galicji. Trzech żołnierzy – wyznawców religii muzułmańskiej – zmarło w Bielsku wskutek odniesionych ran. Byli to: Chatybarachmam Chabibulin, Dedo Karahodzič i Bego Turonowicz. Ich śmierć spowodowała kłopotliwą sytuację, bowiem nie można im było zorganizować pochówku na cmentarzu muzułmańskim, ponieważ takiego w okolicach nie było. Burmistrz Bielska doszedł wówczas do wniosku, że bliżej muzułmanom do judaizmu niż do chrześcijaństwa. Nakazał więc zmarłych wyznawców islamu pochować na cmentarzu żydowskim oraz wpisać ich do metrykalnej księgi zgonów prowadzonej przez Izraelicką Gminę Wyznaniową. Zapewne burmistrz, podejmując taką decyzję, w uzasadnieniu oparł ją na punkcie 2. 12. artykułu ustawy z 1868 roku dotyczącej międzywyznaniowych stosunków obywateli Państwa, który mówi: Żadna gmina religijna nie może odmówić przyzwoitego pochówku na swoim cmentarzu zmarłego, który nie należy do danej gminy, jeżeli w miejscu, w którym nastąpiła śmierć lub gdzie znalezione zostały zwłoki, nie ma cmentarza, kościoła lub stowarzyszenia religijnego do którego zmarły należał. Autor w czasie kwerendy archiwalnej nie odnalazł żadnych dokumentów, które mogłyby świadczyć o ewentualnych protestach ze strony społeczności żydowskiej, co może dowodzić liberalnego nastawienia władz Gminy Wyznaniowej. Ponadto, okres I wojny światowej to czas, gdy nie istniały jeszcze wielkie antagonizmy arabsko-izraelskie, wynikające głównie z syjonistycznej idei odbudowy państwa żydowskiego na terenach ówczesnej Palestyny. Pochówki wyznawców islamu na cmentarzu w Bielsku mogły jedynie wzmocnić determinację ortodoksyjnej części bielskiego żydostwa, która organizowała swoje pochówki na cmentarzu żydowskim w Białej.
Tylko niektórym żołnierzom spoczywającym w kwaterze wojskowej rodziny ufundowały nagrobki, a do dziś przetrwało ich zaledwie pięć. Na pozostałych grobach Bractwo Pogrzebowe „Chewra Kadisza” umieściło niewielkie tabliczki z imieniem i nazwiskiem oraz numerem grobu. W 1922 roku powstał, zrealizowany w 1929 r., projekt wykonania wspólnego pomnika, na którym umieszczono nazwiska poległych żołnierzy. Ma on kształt prostokąta, który wewnątrz dzieli się na trzy części. Środkowa część dodatkowo zwieńczona została półkolistym łukiem, nadającym jej kształt klasycznej macewy. W zwieńczeniu wyrzeźbiono Gwiazdę Dawida otoczoną napisem w języku hebrajskim co można przetłumaczyć jako: Znak (nagrobek) ten dla zabitych podczas wojny światowej 5674–5678. Oczywiście datę zapisano tu w systemie kalendarza hebrajskiego. W środkowej części umieszczono płaskorzeźbione przedstawienie drzewa z obciętymi i połamanymi konarami, które miało symbolizować zmarłych jako odciętych lub odłamanych od drzewa życia. U podstawy umieszczono prostokątną tablicę granitową, z podobnym jak wyżej napisem, lecz w języku jidysz co można przetłumaczyć jako: Dla uczczenia naszych żydowskich bohaterów 1914–1918. Ofiarowane przez Chewra Kadisza Bielsko 1929. Boczne części pomnika zawierają dwie tablice granitowe z wyrytymi nazwiskami spoczywających tam żołnierzy. W okresie okupacji pomnik został znacznie uszkodzony, zwłaszcza zniszczeniu uległa lewa tablica pamiątkowa i zwieńczenie środkowej części. Po wojnie pomnik odbudowano, jednak dokładny remont dopiero na początku lat 90. przeprowadziła Fundacja Rodziny Nissenbaumów, która także odnowiła wszystkie groby żołnierzy.
Poniżej zamieszczono spis żołnierzy, których groby znajdują się na cmentarzu żydowskim w Bielsku. Wykonanie tego spisu było możliwe m.in. dzięki zachowanym kartotekom poległych, które zostały opracowane przez Urząd Opieki nad Grobami Wojskowymi w Krakowie. Karty oprócz danych osobowych oraz dat urodzeń i zgonu zawierają także nazwę jednostki wojskowej, szarżę, a czasami też szkic mapki cmentarza z zaznaczonym miejscem pochówku. W zapisach nazwisk często można spotkać ich odmienne formy, bowiem inaczej zapisano je w kartotece, inaczej w księgach metrykalnych, a jeszcze inaczej na samym nagrobku. Przykładem mogą być następujące nazwiska: Elanus – Elemer, Mützenreich – Mützenmacher, Pejnak – Pejżak, Turonowicz – Tursonowicz, Feldi – Tebdi – Feledi. |